غسق اللیلغَسَقُ اللَّیل، نیمه شب است. ۱ - اوقات نماز در قرآنقرآن کریم درباره اوقات نمازهای ظهر ، عصر ، مغرب و عشا می‌فرماید: «اَقِمِ الصَّلاةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ اِلی غَسَقِ اللَّیلِ؛ نماز را وقت زوال خورشید تا تاریکی شب به پادار». ۲ - معنای اختلافیلغویان و نیز مفسران به تبع اهل لغت در معنای «غَسَقِ اللَّیل» اختلاف کرده‌اند. تاریکی شب؛ آغاز تاریکی؛ شب ، هنگام زوال شفق ؛ و شدّت تاریکی دیدگاههای مطرح در مفهوم آن است؛ [۲]
لسان العرب، واژه «غسق».
[۴]
کنز العرفان، ج۱، ص۶۶.
لیکن برحسب روایات متعدد و معتبر، مراد از «غَسَقِ اللَّیل» در آیه شریفه، نیمه شب می‌باشد که آخر وقت نماز عشا است. [۵]
کلینی، الکافی، ج۳، ص۲۷۱.
بر اساس روایات، آیه یاد شده در صدد بیان اوقات نمازهای ظهر، عصر مغرب و عشا است. به اعتقاد امام خمینی چند احتمال درباره دلوک شمس، غسق لیل و قرآن فجر در آیه (اَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ اِلَی غَسَقِ اللَّیْلِ وَقُرْآنَ الْفَجْرِ) وجود دارد؛ ۱- منظور از «دلوک» زوال خورشید و میل به غروب است، یا منظور از دلوک زوال تا غروب است. ۲- منظور از «غسق لیل» همان اول شروع و پیدایش شب است و یا منظور سیاهی و ظلمت شب است یا نصف شب است اما به اعتقاد امام خمینی ظاهر آیه شریفه در بیان وقت نمازهای پنج‌گانه است. بنابراین درست نیست که گفته شود منظور از دلوک، غروب و از غسق، اول شب است، بلکه منظور از دلوک، زوال خورشید و منظور از غسق، نصف شب است. [۱۲]
خمینی، روح‌الله، الخلل فی الصلاة، ص۱۴۷-۱۴۹، تهران، موسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی (قدس‌سره)، ۱۳۷۸.
امام خمینی باتوجه‌به آیه مذکور اسرار وقت نماز را از دو منظر قابل‌تحلیل و تفسیر می‌داند: یکی در مقام ظاهر، به اینکه تعیین وقت در پنج نوبت، صبح، ظهر، عصر، مغرب و عشاء و آثاری که بر عبادت در این اوقات حاصل است. اما در منظر عرفانی اسرار وقت و توجه به‌وقت تاویلی، امام خمینی در این زمینه معتقد است وقت نماز ظهر، استیلای شمس حقیقت و آشکار شدن آن در غایت ظهور، وقت صلاة ظهر است که همان صلاة رب و صلاة رسول‌الله (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) در معراج حقیقی است. و وقت صلاة عصر، هنگام خطیئه آدم و ورود در حجاب تعین و میل به شجره طبیعت است و صلاة عشائین در اوقات ظلمت شب طبیعت و اما صلاة فجر از اول بروز آثار یوم الجمع است تا طلوع خورشید حقیقت از افق یوم القیامة و وقتی طلوع حاصل شد، تکلیف منقطع شود و بساط لیل برچیده شود. پس وقت فریضه صبح، آن زمانی است که حکم نهار غالب شود (اِنَّ قُرْآنَ الْفَجْرِ کَانَ مَشْهُودًا) و پس از طلوع شمس سلوک منقطع شده، تمام دایره وجود یک شب قدر محمدی است. [۱۸]
خمینی، روح‌الله، الخلل فی الصلاة، ص۱۴۷-۱۴۸، تهران، موسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی (قدس‌سره)، ۱۳۷۸.
به اعتقاد امام خمینی در آیه شریفه (اَقِمِ الصَّلاَةَ لِدُلُوکِ الشَّمْسِ) فقط به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) امر شده که نمازش را از زوال تا نصف شب اقامه کند و این امر مولوی و وجوبی است. البته امام خمینی در مواردی امر در این آیه را، امر ارشادی و خطاب به پیامبر برای بیان شرطیت وقت برای نماز می‌داند مانند امرهای دیگر که به شرط‌های دیگر تعلق دارند. [۲۰]
خمینی، روح‌الله، الخلل فی الصلاة، ص۱۴۷-۱۴۸، تهران، موسسة تنظیم و نشر آثار الامام الخمینی (قدس‌سره)، ۱۳۷۸.
۳ - پانویس۴ - منبع• فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، ج۵، ص۵۴۸، برگرفته از مقاله «غسق اللیل». • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی. رده‌های این صفحه : دیدگاه های تفسیری امام خمینی
|